Inleiding
Overweg ‘de Schrans’ in Leeuwarden bevindt zich nabij het station van Leeuwarden en verbindt in grote mate de noordzijde van Leeuwarden (waaronder het centrum) met de zuidzijde. Hierdoor dient de weg en de bijbehorende spoorwegovergang een zeer belangrijke ontsluitingsweg van en naar de wijken Hollanderwijk & Huizum west en uiteraard de winkelstraat “de Schrans” zelf. Dagelijks maken duizenden voetgangers, fietsers, auto’s en bussen gebruik van de overweg. Daarnaast passeren op een gemiddelde werkdag zes treinen de Schrans, waarbij dit in de toekomst (met de plannen voor de Extra Sneltrein Groningen – Leeuwarden) verder zal stijgen naar zo’n 8 – 10 treinen per uur (excl. De dagelijkse rangeerbewegingen). (Arriva/BAM Rail Infra/ProRail). De overweg is bij elke vanuit het station vertrekkende trein relatief lang gesloten door de vertrekprocedure voor de treinen vanaf het station. Wanneer de trein vanuit Groningen/Camminghaburen passeert, dan is dit minder lang, maar door de lage passeersnelheid nog altijd erg hinderlijk.
De laatste jaren is gebleken dat beide verkeersstromen elkaar steeds vaker in de weg zitten en gevaarlijke verkeerssituaties ontstaan. Met de verbouwing aan de oostelijke zijde van station Leeuwarden wordt de overweg dubbelsporig gemaakt en is de kans groot dat de overweg daardoor langer dicht is door passerende treinen. Middels dit rapport adviseren wij de gemeente, maar ook de provincie om verdere maatregelen te nemen. Dit verhoogt niet alleen de veiligheid, maar ook de leefbaarheid rondom de Schrans en verhoogt het de fietskwaliteit tussen het centrum en het zuiden van Leeuwarden. Vanuit het Landelijk Verbeterprogramma Overwegen staat de overweg de Schrans, samen met de andere Leeuwarder overweg Oostergoweg in de lijst waarvan de prioriteit voor vervanging of verbetering hoog is. (Bron: LVO 2014)
Probleemstelling
De overweg aan de Schrans is momenteel zwaar overbelast aan het raken door de vele verkeersstromingen die elkaar dagelijks moeten kruisen (Trein, bus, auto, fiets, voetgangers etc.) De fietsers spanden hierin reeds de kroon. Sinds de realisatie van de nieuwbouwwijken aan de zuidelijke kant van Stad Leeuwarden, is het aantal passerende fietsers dan ook fors gestegen met zo’n 20.000 passerende fietsers per dag (meting oktober 2018.) Daarbij komt er nog bovenop, dat er vanuit Project ESGL nog meer treinen (8 -10 > excl. rangeerbewegingen) zullen gaan rijden, waarbij de situatie van de kruisende verkeerstromen alleen maar nijpender worden. Zowel de Provincie Friesland als Gemeente Leeuwarden en ProRail zoeken al een geruime tijd naar een gedegen oplossing voor dit probleem bij deze overweg. Een tunnel als vervanger van de overweg, is een veelvuldig genoemde oplossing.
Wat moet er precies gebeuren?
De overweg moet zo veilig mogelijk gemaakt worden. De voorkeur van de Provincie Friesland en ProRail is hierin een tunnel. Punt is echter, dat de Gemeente Leeuwarden vind, dat het in het stadsbeeld moet passen. Hiermee is de keuze voor de variant van de tunnel een discussiepunt geworden, die in het verleden meerdere malen tot een breuk aan de tafel van overleg heeft gezorgd.
Welke wens bleef er uiteindelijk staan?
De meest uitgesproken voorkeursvariant gaat uit naar een Voetgangers/Fiets Tunnel, waarbij het de doelstelling is, om de Schrans wéér zo autoluw mogelijk te maken, en om van winkelstraat “de Schrans” een winkelstraat te maken zoals in het verleden: “de gezelligste en veiligste winkelstraat van Leeuwarden.”
Mogelijke oplossingen voor realisatie voor een Tunnel
De huidige situatie kent volgens de Werkgroep Spoor in Friesland drie mogelijke oplossingen, waarbij wordt gedacht aan het ongelijkvloers maken van de overgang tussen het spoor en de Schrans. Hierin zijn enkele gradaties mogelijk, welke hieronder worden toegelicht. De ongeveer 20.000 dagelijkse fietsers hoeven daardoor niet meer gebruik te maken van de spoorwegovergang. Het aanpassen van de overgang zorgt er echter wel voor dat de diverse verkeersstromen rondom de Schrans zullen moeten worden aangepast. De situatieschets in onderstaande afbeelding geeft dat aan. De paarse lijn is de Schrans, welke bij het realiseren van een tunnel autoluw zal worden. De blauwe lijnen geven de belangrijkste verkeerstromen van en naar de Schrans weer. Deze straten kunnen bereikt worden door de invalswegen, welke met groen zijn aangeduid. De invalswegen linksonder de afbeelding komen vanuit de Julianalaan en de overige invalswegen vanuit de Oostergoweg. Er is één infrastructurele wijziging nodig ter hoogte van de gele pijl, deze aansluiting bestaat namelijk nog niet. De Hoekemastraat vanaf de Oostergoweg zal met 40 meter verlengd moeten worden.
Optie 1) Geheel vertunnelen van de overweg:
Met het hoge aantal passerende fietsers, zal de veiligheid van overweg ‘de Schrans’ aanzienlijk worden verbeterd, met het volledig vertunnelen van overweg. De treinen die de overweg passeren zijn bezig met een vertrek- of aankomstprocedure en hoeven geen rekening meer te houden met het verkeer. Daarnaast kan het verkeer ongestoord doorrijden naar het kruispunt met de Oostergoweg/Stationsweg en wordt de wachttijd voor al het kruisende verkeer weggenomen. Op het traject Leeuwarden-Groningen wordt in Groningen en Hardegarijp ook gewerkt aan het vertunnelen van wegen, omdat een drukke overweg midden in een stad niet meer past. Ook ProRail heeft in een aantal gesprekken tussen 2014 & 2018 laten doorschemeren, dat ze graag van de overweg af wil in verband met de veiligheid.
Optie 2) Gedeeltelijk vertunnelen met behoud van de overweg:
Het vertunnelen van de overweg voor fietsers en voetgangers en het behouden van de overweg voor het overige verkeer zal de veiligheid in beperkte mate bevorderen. De overweg zal weliswaar van ±20.000 fietsen per dag ontlast worden, maar de situatie van lange sluitingstijden van de spoorbomen en het passeren van treinen in aankomst- en vertrek en rangeerprocedures zal gehandhaafd blijven. Daarnaast zal de situatie voor het wegverkeer aanzienlijker krapper worden, dit is zeker voor de bevoorradingsvracht van de Schans niet wenselijk. Een investering in deze vorm zal, volgens de Werkgroep spoor in Friesland, te weinig bijdragen aan het veiliger maken van de situatie. Daarnaast spelen bovengenoemde voordelen bij deze optie geen rol.
Optie 3) Gedeeltelijk vertunnelen met sluiting overweg:
Het vertunnelen van de overweg voor fietsers en voetgangers waarbij de overweg wordt gesloten biedt dezelfde voordelen als het geheel vertunnelen van de overweg. De veiligheid zal aanzienlijk worden verbeterd en het fietsverkeer kan goed doorstromen. Daarnaast biedt deze optie een kans om het drukbezette kruispunt met de Oostergoweg/Stationsweg te ontlasten. Het kruispunt kent namelijk geen in- en uitgang voor de Schrans en er ontstaat een mogelijkheid om de fietstunnel door de trekken onder het kruispunt
Kosten ondertunneling:
Uiteraard hangt aan de diverse opties een kostenplaatje. Vanuit de Werkgroep Spoor in Friesland is op basis van eerder uitgevoerde projecten gekeken naar de mogelijke kosten voor de optie. Deze worden hieronder uitgewerkt. In Nederland is een landelijk programma gaande om de doorstroming van weg- en treinverkeer op overwegen te verbeteren en veiliger te maken, zodat er minder ongelukken voorkomen. Het Rijk stelt voor het LVO (Landelijk Verbeterprogramma Overwegen) tot 2028 ruim €400 miljoen voor beschikbaar. (Bron: IenM 2014) Voor het ombouwen van de bestaande overweg de Schrans zijn mogelijkheden om hier gebruik van te maken. In de afgelopen jaren is hier door diverse plaatsen al gebruik van gemaakt:
- Overweg Paterswoldseweg Groningen: €9 miljoen
- Overweg Telgterweg Ermelo: €874.000
- Van overweg naar onderdoorgang stationsgebied Diemen: €15 miljoen
- Overweg Blokshekken Oisterwijk: €457.500
Kosten optie 1)
Om een inschatting te maken van de kosten van een volledige vertunneling van overweg ‘de Schrans’ wordt gekeken naar vergelijkbare tunnels in Nederland. De volgende tunnels worden of zijn onlangs gebouwd in Nederland en hebben een vergelijkbaar karakter:
- Tunnel Ede, Hakselerweg: € 13 miljoen
- Tunnel Wolvega, Om den Noort: € 12 miljoen
- Tunnel Hurdegaryp: € 12,5 miljoen
De kosten van de vertunneling overweg ‘de Schrans’ volgens de eerste variant zal naar inschatting van de Werkgroep Spoor in Friesland ongeveer €15,5 miljoen gaan kosten (Prijspeil 2019.)
Kosten optie 2 & 3)
Om een inschatting te maken van de kosten van een gedeeltelijke vertunneling van overweg ‘de Schrans’ wordt gekeken naar vergelijkbare tunnelprojecten elders in Nederland. Hierbij geldt wel dat de kosten hoger zullen uitvallen wanneer de tunnel onder het kruispunt wordt doorgetrokken.
- Fietstunnel Berk, Rauwbraken: € 7,2 miljoen
- Fietstunnel spoorzone Tilburg: € 9 miljoen
De kosten van de gedeeltelijke vertunneling overweg ‘de Schrans’ volgens de tweede of derde variant zal naar inschatting van de Werkgroep Spoor in Friesland ± €8,5 miljoen & €11,5 miljoen gaan kosten. (Prijspeil 2019)
Voorbeelden mogelijke tunnel varianten:
Voor een tunnel op de schrans zijn al op brede schaal varianten bedacht en uitgevoerd. Onderstaande impressies geven een idee van de mogelijkheden.
Enkele landelijke voorbeelden van ‘vertunnelingen’
Er zijn ook een aantal landelijke projecten om ter vergelijking te gebruiken, waar een vertunneling van een overweg heeft plaatsgevonden. Hieronder een aantal praktijk voorbeelden:
- Stationsgebied Harderwijk: Naastgelegen overweg bij station Harderwijk is omgezet naar een tunnel
- Stationsgebied Driebergen – Zeist: Dit station lag geklemd tussen 2 overwegen. Het stationsgebied is compleet op de schop gegaan, en er is een tunnel aangelegd, en alle verkeersstromen zijn ontvlochten.
- Stationsgebied Groningen: Overweg “Paterswoldseweg” wordt ondertunneld
- Stationsgebied Hurdegaryp: Overweg aan de Rijksstraatweg wordt ondertunneld.
Bovengenoemde tunnelprojecten, maakten allen gebruik van het LVO-pakket.
Conclusie:
De Werkgroep Spoor in Fryslân roept de gemeente Leeuwarden en provincie Fryslân op om voortvarend een besluit te nemen over het vertunnelen van overweg de Schrans. De Werkgroep Spoor in Friesland legt hierbij nadrukkelijk de nadruk op optie één en drie: het volledig vertunnelen dan wel vertunnelen voor fietsers en voetgangers en het sluiten van de overweg. Deze opties bieden veruit de meeste voordelen voor het omliggende gebied van veiligheid. Het advies van de Werkgroep Spoor in Friesland is om te kiezen voor optie drie: het aanleggen van een fietstunnel en het sluiten van de overweg. Hierbij wordt de veiligheid optimaal bevorderd en wordt het Zuiderplein aanzienlijk ontlast.